Hvernig á að endurheimta styrk og þrek eftir COVID-19

Bretland, Essex, Harlow, upphækkað sjónarhorn á konu sem æfir úti í garði sínum

Að endurheimta vöðvamassa og styrk, líkamlegt þrek, öndunargetu, andlega skýrleika, tilfinningalega vellíðan og daglegt orkustig er mikilvægt fyrir bæði fyrrverandi sjúkrahússjúklinga og þá sem hafa ferðast langar leiðir vegna COVID-19. Hér að neðan fjalla sérfræðingar um hvað felst í bata eftir COVID-19.

Alhliða endurreisnaráætlun

Þörf einstaklingsbundinnar bata er mismunandi eftir sjúklingi og COVID-19 sjúkdómsferli hans. Helstu heilsufarsþættir sem oft verða fyrir áhrifum og þarf að taka á eru meðal annars:

• Styrkur og hreyfigeta. Innlögn á sjúkrahús og veirusýking geta í sjálfu sér dregið úr vöðvastyrk og vöðvamassa. Hægt er að snúa hreyfigetu við í rúminu á sjúkrahúsi eða heima smám saman.
• Þol. Þreyta er gríðarlegt vandamál við langvarandi COVID og krefst nákvæms skipulags á virkni.
• Öndun. Áhrif á lungu vegna COVID-lungnabólgu geta varað. Lyfjameðferð ásamt öndunarfærameðferð getur bætt öndun.
• Virkniþjálfun. Þegar dagleg athöfn eins og að lyfta heimilishlutum er ekki lengur hægt að framkvæma auðveldlega er hægt að endurheimta virkni.
• Andleg skýrleiki/tilfinningalegt jafnvægi. Svokölluð heilaþoka gerir það erfitt að vinna eða einbeita sér og áhrifin eru raunveruleg, ekki ímynduð. Að ganga í gegnum alvarleg veikindi, langvarandi sjúkrahúsvist og viðvarandi heilsufarsvandamál er uppnámi. Stuðningur frá meðferð hjálpar.
• Almenn heilsa. Faraldurinn skyggði of oft á áhyggjur eins og krabbameinsmeðferð, tannlæknaskoðanir eða reglubundnar skimanir, en almenn heilsufarsmál þurfa einnig athygli.

Styrkur og hreyfigeta

Þegar stoðkerfið verður fyrir höggi vegna COVID-19 hefur það áhrif á allan líkamann. „Vöðvar gegna mikilvægu hlutverki,“ segir Suzette Pereira, rannsakandi í vöðvaheilsu hjá Abbott, alþjóðlegu heilbrigðisfyrirtæki. „Þeir eru um það bil 40% af líkamsþyngd okkar og eru efnaskiptalíffæri sem vinnur með öðrum líffærum og vefjum líkamans. Þeir veita mikilvægum líffærum næringarefni á veikindatímum og of mikill tap getur sett heilsuna í hættu.“

Því miður, án markvissrar áherslu á vöðvaheilsu, getur vöðvastyrkur og virkni versnað verulega hjá sjúklingum með COVID-19. „Þetta er eins og vísbending,“ segir Brianne Mooney, sjúkraþjálfari við sjúkrahúsið fyrir sérlækningar í New York borg. Hún útskýrir að hreyfiskortur auki verulega vöðvatap, en hreyfing getur virst ómöguleg með orkutapandi sjúkdómnum. Til að gera illt verra eykur vöðvarýrnun þreytu, sem gerir hreyfingu enn ólíklegri.

Rannsóknir sýna að sjúklingar geta misst allt að 30% af vöðvamassa á fyrstu 10 dögum eftir innlögn á gjörgæsludeild. Sjúklingar sem lagðir eru inn á sjúkrahús vegna COVID-19 eru venjulega á sjúkrahúsinu í að minnsta kosti tvær vikur, en þeir sem fara á gjörgæsludeild dvelja þar í um einn og hálfan mánuð, segir Dr. Sol M. Abreu-Sosa, sérfræðingur í líkamlegri læknisfræði og endurhæfingu sem vinnur með COVID-19 sjúklingum við Rush University Medical Center í Chicago.

Að viðhalda vöðvastyrk

Jafnvel við bestu aðstæður er líklegt að einhver vöðvatap eigi sér stað hjá þeim sem finna fyrir sterkum COVID-19 einkennum. Hins vegar geta sjúklingar haft mikil áhrif á umfang vöðvatapsins og í vægum tilfellum gætu þeir hugsanlega viðhaldið vöðvaheilsu, segir Mooney, meðlimur í teyminu sem bjó til leiðbeiningar Sjúkrahússins fyrir sérstakt skurðlækningarumhverfi (Sjúkrahúsið fyrir sérhæfða skurðlækningar) um næringu og líkamlega endurhæfingu vegna COVID-19.

Þessar aðferðir geta hjálpað til við að vernda vöðva, styrk og almenna heilsu meðan á bata stendur:

• Hreyfðu þig eins og þú getur.
• Bæta við mótstöðu.
• Forgangsraða næringu.

Hreyfðu þig eins og þú getur

„Því fyrr sem þú hreyfir þig, því betra,“ segir Abreu-Sosa og útskýrir að á sjúkrahúsinu fái COVID-19 sjúklingarnir sem hún vinnur með þrjár klukkustundir af sjúkraþjálfun fimm daga vikunnar. „Hér á sjúkrahúsinu byrjum við að hreyfa okkur jafnvel á innlagnardegi ef lífslíkur þeirra eru stöðugar. Jafnvel hjá sjúklingum sem eru í barkaþræði vinnum við með óvirka hreyfifærni, lyftum handleggjum og fótleggjum og staðsetjum vöðva.“

Þegar komið er heim mælir Mooney með því að fólk fari á fætur og hreyfi sig á um það bil 45 mínútna fresti. Ganga, dagleg athafnir eins og að baða sig og klæða sig, sem og skipulagðar æfingar eins og hjólreiðar og hnébeygjur, eru gagnlegar.

„Öll líkamleg virkni ætti að byggjast á einkennum og núverandi virknistigi,“ segir hún og útskýrir að markmiðið sé að virkja vöðva líkamans án þess að auka einkenni. Þreyta, mæði og sundl eru allt ástæður til að hætta að hreyfa sig.

Bæta við mótstöðu

Þegar þú samþættir hreyfingu í bataferlinu skaltu forgangsraða æfingum sem byggja á mótstöðu og skora á stærstu vöðvahópa líkamans, mælir Mooney með. Hún segir að það sé frábært upphafspunktur að ljúka þremur 15 mínútna æfingum á viku og sjúklingar geti aukið tíðni og lengd eftir því sem bati gengur fram.

Gætið sérstaklega að mjöðmum og lærum sem og baki og öxlum, þar sem þessir vöðvahópar hafa tilhneigingu til að missa mestan styrk hjá COVID-19 sjúklingum og hafa víðtæk áhrif á hæfni til að standa, ganga og framkvæma dagleg verkefni, segir Abreu-Sosa.

Til að styrkja neðri hluta líkamans skaltu prófa æfingar eins og hnébeygjur, rassbrýr og hliðarskref. Fyrir efri hluta líkamans skaltu nota róður og axlarpressu. Líkamsþyngd þín, léttar handlóðir og teygjur eru frábær þolbúnaður fyrir heimaæfingar, segir Mooney.

Forgangsraða næringu

„Prótein er nauðsynlegt til að byggja upp, gera við og viðhalda vöðvum, en einnig til að styðja við framleiðslu mótefna og frumna í ónæmiskerfinu,“ segir Pereira. Því miður er próteinneysla oft minni en hún ætti að vera hjá sjúklingum með COVID-19. „Miðið við 25 til 30 grömm af próteini í hverri máltíð ef mögulegt er, með því að borða kjöt, egg og baunir eða nota fæðubótarefni til inntöku,“ mælir hún með.

A-, C-, D- og E-vítamín og sink eru mikilvæg fyrir ónæmiskerfið, en þau gegna einnig hlutverki í bæði vöðvaheilsu og orku, segir Pereira. Hún mælir með því að fella mjólk, feitan fisk, ávexti og grænmeti og aðrar plöntur eins og hnetur, fræ og baunir inn í bataferlið. Ef þú átt í erfiðleikum með að elda fyrir sjálfa þig heima skaltu íhuga að prófa hollar máltíðir til að hjálpa þér að fá fjölbreytt úrval næringarefna.

Þol

Að þola þreytu og máttleysi getur verið gagnslaust þegar maður er með langvarandi COVID. Að virða þreytu eftir COVID er hluti af bataferlinu.

Of mikil þreyta

Þreyta er eitt helsta einkennið sem leiðir sjúklinga til að leita sjúkraþjálfunar til Johns Hopkins eftir-bráða COVID-19 teymisins, segir Jennifer Zanni, sérfræðingur í hjarta- og æðasjúkdómum og lungum við Johns Hopkins endurhæfingardeildina í Timonium í Maryland. „Þetta er ekki endilega sú tegund þreytu sem þú myndir sjá hjá einhverjum sem er nýlega orðinn vanhæfur eða hefur misst verulegan vöðvastyrk,“ segir hún. „Þetta eru bara einkenni sem takmarka getu þeirra til að sinna venjulegum daglegum athöfnum - skóla eða vinnu.“

Að taka skref

Aðeins of mikil virkni getur valdið óhóflegri þreytu hjá fólki sem þjáist af lasleika eftir COVID. „Meðferð okkar verður að vera mjög einstaklingsbundin fyrir hvern sjúkling, til dæmis ef sjúklingur kemur og finnur fyrir því sem við köllum „lasleiki eftir áreynslu“,“ segir Zanni. Það, útskýrir hún, er þegar einhver stundar líkamlega virkni eins og hreyfingu eða jafnvel bara andlegt verkefni eins og að lesa eða vera í tölvu, og það veldur því að þreyta eða önnur einkenni versna verulega á næstu 24 eða 48 klukkustundum.

„Ef sjúklingur hefur þessi einkenni verðum við að vera mjög varkár með hvernig við ávísum hreyfingu, því það getur í raun gert ástand einhvers verra,“ segir Zanni. „Þannig að við gætum bara verið að vinna í að halda hraðanum og tryggja að viðkomandi komist í gegnum dagleg verkefni, eins og að brjóta hluti niður í smærri verkefni.“

Það sem virtist vera stutt og auðveld ferð fyrir COVID-19 getur orðið að miklum streituvaldi, gætu sjúklingar sagt. „Það gæti verið eitthvað lítið, eins og að þeir hafi gengið kílómetra og komist ekki fram úr rúminu næstu tvo daga – svo það er alltof lítið miðað við virknina,“ segir Zanni. „En það er bara eins og tiltæk orka þeirra sé mjög takmörkuð og ef þeir fara yfir það tekur það langan tíma að jafna sig.“

Rétt eins og þú gerir með peninga, notaðu dýrmæta orku þína skynsamlega. Með því að læra að halda taktinum geturðu komið í veg fyrir að algjör þreyta taki yfir þig.

Öndun

Öndunarfærasjúkdómar eins og lungnabólga geta haft langtímaáhrif á öndun. Þar að auki bendir Abreu-Sosa á að við meðferð COVID-19 noti læknar stundum stera hjá sjúklingum, sem og lömunarlyf og taugablokka hjá þeim sem þurfa öndunarvélar, sem allt getur hraðað vöðvaniðurbroti og máttleysi. Hjá COVID-19 sjúklingum nær þessi versnun jafnvel til öndunarvöðvanna sem stjórna innöndun og útöndun.

Öndunaræfingar eru staðlaður hluti af bataferlinu. Bæklingur fyrir sjúklinga sem Zanni og samstarfsmenn hans bjuggu til snemma í faraldrinum lýsir bataferlinu. „Andaðu djúpt“ er boðskapurinn um öndun. Djúp öndun endurheimtir lungnastarfsemi með því að nota þindina, segir í bæklingnum og hvetur til endurhæfingar og slökunar í taugakerfinu.

• Upphafsstig. Æfðu djúpa öndun á bakinu og maganum. Að raula eða syngja felur einnig í sér djúpa öndun.
• Uppbyggingarstig. Meðvitað skal nota djúpa öndun þegar þú situr og stendur og setja hendurnar meðfram hliðum magans.
• Að vera áfangi. Andaðu djúpt í stöðunni og við allar athafnir.

Loftháð þjálfun, eins og æfingar á hlaupabretti eða æfingahjóli, er hluti af heildstæðri nálgun á að byggja upp öndunargetu, almenna líkamsrækt og þrek.

Eftir því sem faraldurinn leið á varð ljóst að viðvarandi lungnavandamál geta flækt langtíma bataáætlanir. „Ég á nokkra sjúklinga með viðvarandi lungnavandamál, einfaldlega vegna þess að COVID hefur valdið einhverjum skaða á lungum þeirra,“ segir Zanni. „Það getur verið mjög seint að lagast eða í sumum tilfellum varanlegt. Sumir sjúklingar þurfa súrefni í einhvern tíma. Það fer bara eftir því hversu alvarleg veikindi þeirra voru og hversu vel þeir náðu sér.“

Endurhæfing sjúklinga með lungnaskemmdir felur í sér fjölþætta nálgun. „Við vinnum með læknum frá læknisfræðilegu sjónarhorni að því að hámarka lungnastarfsemi þeirra,“ segir Zanni. Til dæmis, segir hún, gæti það þýtt að sjúklingar noti innöndunarlyf til að geta hreyft sig. „Við hreyfum okkur líka á þann hátt sem þeir geta þolað. Svo ef einhver er með meiri mæði gætum við byrjað að hreyfa okkur meira með lágstyrktarþjálfun, sem þýðir stuttar æfingar með litlum hvíldarhléum.“

Virk líkamsrækt

Að framkvæma dagleg verkefni sem þú tókst áður sem sjálfsagðan hlut, eins og að ganga niður stigann eða lyfta heimilishlutum, er hluti af virkri líkamsrækt. Það sama á við um að hafa orku og getu til að vinna vinnuna.

Fyrir marga starfsmenn eru hefðbundnar væntingar um að vinna samfleytt klukkustundum saman ekki lengur raunhæfar þar sem þeir halda áfram að jafna sig eftir COVID-19.

Eftir fyrstu COVID-19 sýkinguna getur verið ótrúlega erfitt að snúa aftur til vinnu. „Fyrir marga er vinnan krefjandi,“ segir Zanni. „Jafnvel að sitja við tölvu er kannski ekki líkamlega erfið, en hún getur verið hugrænt erfið, sem getur stundum valdið jafn mikilli þreytu.“

Virkniþjálfun gerir fólki kleift að snúa aftur til þýðingarmikilla athafna í lífi sínu, ekki aðeins með því að byggja upp styrk heldur einnig með því að nota líkama sinn á skilvirkari hátt. Að læra rétt hreyfimynstur og styrkja lykilvöðvahópa getur hjálpað til við að endurheimta jafnvægi og snerpu, samhæfingu, líkamsstöðu og kraft til að taka þátt í fjölskyldusamkomum, útivist eins og gönguferðum eða vinnuvenjum eins og að sitja og vinna við tölvu.

Hins vegar gæti verið ómögulegt fyrir suma starfsmenn að hefja venjuleg vinnustörf á ný. „Sumir geta alls ekki unnið vegna einkenna sinna,“ segir hún. „Sumir þurfa að aðlaga vinnutíma sína eða vinna heiman frá. Sumir hafa ekki getu til að vinna ekki – þeir eru að vinna en næstum á hverjum degi eru þeir að nota alla þá orku sem þeir hafa tiltæka, sem er erfið staða.“ Það getur verið áskorun fyrir marga sem hafa ekki þann munað að vinna ekki eða að minnsta kosti taka sér hlé þegar þeir þurfa á því að halda, bendir hún á.

Sumir þjónustuaðilar sem veita sjúklingum langtímameðferð vegna COVID geta aðstoðað við að fræða vinnuveitendur þeirra, til dæmis með því að senda þeim bréf til að upplýsa þá um langtímameðferð vegna COVID, svo þeir geti betur skilið hugsanleg heilsufarsleg áhrif og verið liðlegri þegar þörf krefur.

Andlegt/tilfinningalegt jafnvægi

Vel skipulögð teymi heilbrigðisstarfsmanna mun tryggja að bataáætlun þín sé einstaklingsmiðuð, alhliða og heildræn, og feli í sér líkamlega og andlega heilsu. Sem hluti af því bendir Zanni á að margir sjúklingar sem koma á Hopkins PACT heilsugæslustöðina gangist undir skimun fyrir sálfræðilegum og hugrænum vandamálum.

Auk þess að vera í endurhæfingu getur það verið vonbrigði fyrir sjúklinga að átta sig á því að þeir eru ekki einir. Annars getur það verið vonbrigði þegar vinnuveitendur, vinir eða jafnvel fjölskyldumeðlimir spyrja sig hvort maður sé í raun enn veikur, þreyttur eða í andlegum eða tilfinningalegum erfiðleikum þegar maður veit að svo er í raun og veru. Hluti af langri endurhæfingu eftir COVID er að fá stuðning og trú.

„Margir sjúklingar mínir myndu segja að það sé líklega stórmál að fá einhvern til að staðfesta það sem þeir eru að upplifa,“ segir Zanni. „Því mörg einkenni eru það sem fólk er að segja þér en ekki það sem rannsóknarstofupróf sýnir.“

Zanni og samstarfsmenn hans sjá sjúklinga bæði sem göngudeildarsjúklinga á heilsugæslustöðinni eða í gegnum fjarsjúkraþjónustu, sem getur auðveldað aðgengi. Í auknum mæli bjóða læknastofnanir upp á meðferðir eftir COVID fyrir þá sem eiga við langvarandi vandamál að stríða. Heimilislæknirinn þinn gæti hugsanlega mælt með meðferð á þínu svæði, eða þú getur haft samband við læknastofnanir á þínu svæði.

Almenn heilsa

Mikilvægt er að hafa í huga að nýtt heilsufarsvandamál eða einkenni geta stafað af einhverju öðru en COVID-19. Fjölgreinaleg samskipti eru mikilvæg þegar sjúklingar eru metnir fyrir langtímameðferð vegna COVID, segir Zanni.

Við líkamlegum eða hugrænum breytingum, virknivandamálum eða þreytueinkennum verða læknar að útiloka aðra möguleika en COVID. Eins og alltaf geta hjarta-, innkirtla-, krabbameins- eða aðrir lungnasjúkdómar valdið fjölda samverkandi einkenna. Allt þetta bendir til góðs aðgengis að læknisþjónustu, segir Zanni, og þörfina á ítarlegu mati frekar en að segja bara: Þetta er allt saman löng COVID.